الف- سابقه قالی بافی:
این شهر به پشتوانه فرهنگ عظیم گذشته و هنرمندان اهل ذوق خود در تمامی شاخههای هنری اعم از معماری، نقاشی، خطاطی، صنایع دستی، ادبیات و موسیقی از منزلتی والا برخوردار است. در میان آثار هنری اصفهان فرش دستباف با داشتن ارزشهایی با هویت و منحصر به فرد به عنوان سفیر هنر ایران زیباییها و ظرافتهای هنر این شهر را به جهانیان عرضه میدارد. قالیبافی اصفهان سبک شهری آن حداقل از زمان تیموریان سابقهای 500 ساله داشته و اکنون نیز از مراکز مهم قالیبافی کشور است.
بسیاری از فرشهای قدیمی ایرانی موجود در موزههای دنیا و مجموعه داران شخصی مربوط به اصفهان است. شاید بتوان گفت بافت قالی در کارگاههای متمرکز از زمان صفویه در اصفهان شروع شده است.
باید توجه داشت غنیترین منابع طرح و نقش اصیل ایران در آثار تاریخی شهر اصفهان وجود دارد و طراحان اصفهانی از این گنجینه به خوبی بهره گرفته و در آثار خود به نوعی مطرح کردهاند. محمّد جواد نصیری در کتاب فرش ایران به نقل از دکتر تقی بهرامی نوشته است در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قالی بافی اندکی در اصفهان وجود داشته . شاید بتوان گفت به علت درآمد خوب ابریشم بافی، شال بافی و بافت پارچههای پنبهای (قدک) کمتر به قالبافی توجه شده است. بعدها کم کم با توسعه ماشیآلات پارچه بافی بافت پارچههای پنبهای، شالبافی و ابریشم بافی از رونق افتاده و دوباره قالی بافی اوج میگیرد. البته خانوادههای احمد بیگ، مجنونی، عبدالرحیم شورشی، حاج مهدی خان، صفدرزاده، استاد حاج مصور الملک، استاد موحدیان عطار، حاج میرزا امامی و عبد الصمد بزرگزاده در جهت رونق مجدد فرش اصفهان تلاش خوبی داشتهاند. ضمناً طراحان نامدار دیگری همچون همچون عیسی بهادری، احمد ارچنگ و عباس کرباسیون در دهههای اخیر در آثار خود مجموعهای از طرح و نقش جدید به مجموعه آثار هنر فرشبافی اصفهان افزودند.
از تولید کنندگان حال حاضر اصفهان میتوان به صیرفیان، مهدیای، فیضالله صفدرزاده حقیقی، استاد دردشتی و استاد عصاچی اشاره کرد. سبک بافت قالیهای اصفهان، فارسی، لول بافت، دوپوده (ضخیم و نازک) تراکم قالیهای اصفهان از 55 رج شروع شده و گاهی تا 80 رج نیز میرسد. البته رجشمار غالب 60 و 65 رج است.
قیچیهای منطقه اصفهان و نایین به طریقی ساخته میشود که ارتفاع پرز قالی در آنها تعریف میشود. و در بازار تحت عناوین 4 میلیمتر، 5 میلیمتر تا 10 میلیمتر فروخته میشود و از قیچی 4 میلیمتر برای رج 60 تا 65 استفاده شده و هر رج بافته شده را با این قیچیها قیچی میکنند. عموماً در طرحهای اصفهان از لچک ترنج شاه عباسی و اسلیمی استفاده میشود. از طرحهای ابنیه اسلامی به خصوص از طرحهای گنبد شیخ لطفالله استفاده شده است. به صورتی که ترنج بزرگترین فرش دنیا که حدود پنج هزار متر مربع مساحت دارد و برای مسجدی در مسقط و با سفارش دربار عمان بافته شده، از این طرح استفاده شده که زیبایی خاصی به قالی مذکور داده است. در گلیم بافی اول و آخر قالی اصفهان با استفاده از پودهای رنگی و خام در دو طرف فرش تزییناتی انجام میشود که به ملیله معروف است.
ب- ویژگیهای ظاهری فرشهای اصفهان:
1-تمام چلههای فرشهای اصفهان ابریشم است.
2-سبک بافت فارسی است که از مشخصههای آن گلیمه کرباس بافت، شیرازه سرخود، و سر ریشههای اول فرش بسته است.
3-عموماً زمینه قالی با استفاده از خامههای ظریف (کرک) همراه با گل ابریشم است که اصطلاحاً قالی کرک و ابریشم گفته میشود.
4-رنگهای غالب، آبی، کرم، لاکی روناسی، گاهاً سرمهای و تربت.
5-طرحهای غالب، لچک ترنج، افشان، کومهای، شکارگاه، ابنیه اسلامی، دسته گلی حیواندار، که در آنها از نقشمایههای اسلیمی شاه عباسی، ختایی، پرندگان، نقوش حیوانی و برگ مویی که خاص این منطقه است بهره گرفته میشود .
-اندازه فرشهای اصفهان بیشتر زرع و نیم، قالیچه[1] و پردهای[2] است. البته فرشهای اصفهان در اندازههای 6، 9 و 12 متری نیز بافته میشود.ضمناً ملاک خرید و فروش قالیهای اصفهان تعداد صدتاییهای منظور شده در مرحله چله کشی میباشد و با یک خط رنگی مشخص شده .
به طور مثال گفته میشود این زرع و نیم چند تا صد تایی است؛ در واقع منظور رجشمار آن است که در بین اصفهانیها اینگونه گفته میشود.
[1] اندازه قالیچه در قم و اراک 210 در 130 سانتی متر است ولی در اکثر نقاط 220 در 140 سانتی متر است.
[2] معادل 150 در 250 سانتی متر است.