الف- سابقه قالی بافی:

تاریخ کرمان به پادشاهان ساسانی می­رسد و از مراکز فرهنگی، هنری و تاریخی ایران به شمار می­رود. قالی­بافی در کرمان راور، رفسنجان، ماهان و جویبار از قدیم الایام رواج داشته است. سفرنامه شاهان و تاریخ عالم آراء عباسی بیانگر این مطلب است که در زمان صفویه کرمان یکی از مراکز مهم قالیبافی کشور بوده است. در مورد فرش کرمان در عهد قاجار گفته شده است، مقارن با افت صنعت شالبافی و در مقابل رونق روزافزون قالی­های کرمانی بیشتر هنرمندان و نیروهای بافنده کارگاه­های شالبافی به کارگاه­های قالی­بافی جذب شده و شروع کار هنرمندانی مانند محسن خان شاهرخی در حوزه طراحی فرش کرمان و بافت بته ترمه در قالی کرمان رایج می­شود. این فرش­ها با حاشیه­های باریک و با نقوش بته در انواع آن، بته بندی، بته جقه، بته مادر بچه، بته قهر و آشتی، بته میری و انواع بته شاخ گوزنی رایج می­شود. نمونه­ای از بته جقه سراسری بافته شده در فرش کرمان در موزه فرش ایران موجود است.

در زمان حکمرانی بهجت الملک، علاالملک و رکن الدوله از حاکمان کرمان در دوره قاجاریه که به تولید و تجارت فرش علائق زیادی داشته­اند، توجه آن­ها به گرته برداری از قالی­های قدیم و اصیل کرمان و بافت آن­ها و احیای طرح­های گذشته باعث رونق اینگونه قالی­ها گردیده­اند. قالی تصویری با نقوش ابنیه تاریخی با طرح فرصت الدوله شیرازی و به فرمایش بهجت الملک در کارگاه استاد ابوالقاسم کرمانی در سال 1217 هـ..ق در اندازه 38/5 در 49/7 متر بافته شده و در حال حاضر در مجموعه­های شخصی نگهداری می­شود .

طراحانی چون محسن خان و پسرش حسن خان و نوه­اش هاشم خان، احمد خان و احمد علی خان و در زمان حاضر بهارستانی، شاهرخی، رضا مایل و … در تجدید حیات طرح و نقش قالی کرمان فعالیت زیادی داشتند. از تولید کنندگان بنام و مشهور قرن اخیر در کرمان می­توان از مرحوم ارجمندی نام برد. به خصوص تولیدات مرحوم ارجمندی مانند تولیدات مرحوم عمواقلی از کیفیت و زیبایی خاصی برخوردار بوده و تولیدات آنان در کاخ موزه سعدآباد زینت بخش این موزه است. از طرح­های معروف کرمان قاب قرآنی، قاب قرآنی کرمان با کف ساده و زمینه لاکی می­باشد، که امروزه کمتر بافته می­شود. طرح­های کرمان، راور و رفسنجان عمدتاً از طبیعت الهام گرفته شده و به طبیعت نزدیک است. به همین جهت تشخیص آن از سایر قالی­ها آسان­تر می­باشد. طرح و نقش قالی­های رفسنجان کم و بیش مشابه کارهای گذشته بوده و از لحاظ کیفیت بافت رفسنجان و راور بهتر از کرمان است. بعضی از قالی­های کرمان به خصوص از بعد از صفویه تا قرن اخیر همانند قالی­های اصفهان، نایین و کاشان زینت بخش موزه­های دنیاست.

ب- مشخصات و ویژگی­های ظاهری قالی­های کرمان و راور

سبک بافت فارسی، لول بافت، دوپوده، از رجشمار 30 تا 60 بافته می­شود. در اصطلاح محلی 60 جفت تا 120 جفت گفته می­شود و در واقع جمع چله­ها تار زیر و روست. تنوع رنگ دارد. رنگ­های سبز در فرش محیط طبیعی را نشان می­دهد. معمولاً در زمینه­های کرم، سرمه­ای، بیشتر تولید شده البته از رنگ لاکی روناسی نیز استفاده می­کردند. سبک بافت فارسی گلیمه کرباس باف، شیرازه سرخود، سرریشه اول فرش پیوسته. چله­ها نخ پنبه، پرز پشمی. طرح­های عمدتاً درختی، سروی، خوشه انگوری، گل و بلبل، لچک ترنج، سبزیکار، بته جقه و قاب قرآنی است.

مقایسه ظاهری قالی­های کرمان و اصفهان

مقایسه ظاهری فرش نایین و اصفهان